SŁOWNIK TERMINÓW FILMOWYCH

Reżyser to osoba odpowiedzialna za całokształt dzieła scenicznego lub filmowego. To autor spektaklu, filmu, widowiska muzycznego bądź estradowego - zależnie od rodzaju sztuki. Jego zadaniem jest scalić muzykę, oprawę plastyczną, ruch sceniczny i grę aktorską w całość.

Scenograf - autor oprawy plastycznej i architektonicznej do teatru, filmu, telewizji lub na estradę, który ściśle współpracuje z reżyserem. Do zadań scenografa należy także określenie innych elementów stanowiących scenografię, np. oświetlenia, dekoracji, rekwizytów, kostiumów.

Scenografia –dekoracja wnętrzna, plastyczna oprawa filmu, sztuki teatralnej, widowiska operowego, baletowego lubtelewizyjnego. Składa się z dekoracji, kostiumów, rekwizytów, charakteryzacji postaci i oświetlenia.

Scenariusz - forma literacka przyszłego filmu, będąca podstawą jego realizacji. Zawiera szkic fabuły, charakterystykę postaci, opis miejsc, dialogi oraz uwagi odautorskie i reżyserskie. Może być przeróbką istniejącego dzieła literackiego(scenariusz adaptowany) lub stanowić oryginalną twórczość autora (scenariusz oryginalny). Na podstawie scenariusza opracowywany jest scenopis - techniczny plan realizacji filmu. 


Scenarzysta - autor scenariusza.


Scenopis - szczegółowy opis każdego z ujęć filmu. Tworzony jest na podstawie scenariusza. Zawiera opis ruchów kamery, zachowanie aktorów oraz dialogi. Określa długość ujęć, szkice scen i plan sytuacyjny.

Akcja - określenie (zwykle logicznego) ciągu zdarzeń w filmie.

Dubbing - stosowany jest przy filmach obcojęzycznych. Polega na zastąpieniu dialogów i komentarzy lokalną wersją językową.

Ekranizacja/adaptacja - nakręcenie wersji filmowej sztuki teatralnej, baletu, powieści, książki.

Fabuła - zdarzenia, wątki i motywy przedstawione w filmie powiązane czasowo i przyczynowo; potocznie treść utworu.

Operator-osoba wykonująca zdjęcia filmowe

Statysta-osoba występująca w podrzędnej roli, zwykle w scenach zbiorowych

Kaskader-osoba zastępująca aktora w scenach niebezpiecznych

Producent- finansuje przedsięwzięcie filmowe i organizuje produkcję filmu

Dystrybutor-rozpowszechnia film

Plan - (rodzaj ujęcia filmowego). Określenie przestrzeni obejmowanej przez obiektyw kamery:
-Amerykański plan - obejmuje aktorów od kolan w górę,
-Detal - rodzaj ujęcia filmowego przedstawiającego szczegół filmowanego obiektu - np. zaciśnięta pięść, trybik w zegarku, łzę spływającą z oka, palec naciskający przycisk.
-Ogólny - pokazuje miejsce akcji np. całe pomieszczenie. Przestrzeń, na tle której  widoczna jest sylwetka człowieka. Umiejscawia akcję w przestrzeni.
-Półzbliżenie - jeden z rodzajów "bliskich" planów filmowych. Ukazuje popiersie postaci ludzkiej, jej mimikę, gestykulację, emocje. Chodzi w nim głównie o ukazanie szczegółów ubioru postaci lub cech szczególnych zwierzęcia.
-Total/pełny/daleki- pokazuje więcej niż plan ogólny np. plaża z opalającymi sie ludźmi, w tle horyzont.
-Zbliżenie - pokazuje np. twarz człowieka, dziecko w wózku.
-Plany od największego do najmniejszego: total, ogólny, amerykański, półzbliżenie, zbliżenie, detal.

Plener - miejsce kręcenia zdjęć poza studiem, pomieszczeniami.
Kadr - przestrzeń widziana przez obiektyw kamery.

Słownik terminów teatralnych.

      1.    Afisz: ogłoszenie, zapowiadające występ teatralny, rozklejane na tablicach lub na słupach.

2.  Akt: część utworu dramatycznego lub przedstawienia teatralnego, stanowiąca względnie zamknięty i spójny odcinek jego akcji.

3.    Aktor: osoba, grająca jakąś rolę w teatrze, artysta tworzący postaci sceniczne.

4.  Aktor charakterystyczny: specjalizuje się w rolach charakterystycznych czyli takich, które podkreślają cechy właściwe danemu typowi psychicznemu.

5.    Aktor komiczny: specjalizuje się w odtwarzaniu bohaterów w komediach lub postaci komicznych.

6.    Aktor tragiczny: specjalizuje się w odtwarzaniu bohaterów w tragediach lub postaci tragicznych.

7.  Amfiteatr: w starożytnej architekturze rzymskiej otwarta budowla widowiskowa, zbudowana na planie elipsy, z areną pośrodku i schodkową widownią. Współcześnie - widownia lub jej część, wznosząca się koliście lub półkoliście ku górze. Budowla posiadająca tego typu widownię, także nazywana jest amfiteatrem.

8.   Animacja: dokonywanie serii pojedynczych zdjęć rysunków, kukiełek, wycinanek itp. W różnych fazach ruchu. Zdjęcia wyświetlane na ekranie jedno za drugim, nadają obrazowi efekt ruchu.

9.    Animacja teatralna: uruchamianie lalek w teatrze lalkowym.

10.  Antrakt: przerwa w spektaklu.

11. Budka suflera: pomieszczenie na przedzie sceny teatralnej, osłonięte przed widzami, przeznaczone dla osoby podpowiadającej tekst aktorom.

12.  Balkon: piętro widowni teatralnej.

13. Charakteryzator: pracownik teatru, trudniący się zmienianiem wyglądu zewnętrznegoczłowieka (aktora) za pomocą odpowiednich środków (np. kosmetyków, ubioru).

14.  Charakteryzatornia: pomieszczenie w teatrze, gdzie dokonuje się charakteryzacji.

15.  Charakteryzacja: zmiana wyglądu aktora.

16. Cenzura: oficjalna kontrola publikacji, widowisk, filmów i audycji, dokonywana przez specjalnego urzędnika, oceniającego je pod względem politycznym, religijnym, obyczajowym i moralnym.

17.  Lornetka teatralna: służy do oglądania spektaklu z odległych miejsc w teatrze.

18. Loża: wydzielona, reprezentacyjna część sali widowiskowej, wyposażona w miejsca siedzące dla kilku osób, zwykle w formie niewielkiego balkonu lub wnęki z balustradą.

19. Kostium: specjalnie projektowany przez scenografa strój aktorski, charakteryzujący graną przez aktora postać i będący istotnym elementem widowiska teatralnego.

20.  Scena: część budowli teatralnej usytuowana wyżej od widowni i oddzielona od niej kurtyną, odpowiednio wyposażona pod względem technicznym, stanowi miejsce gry aktorów.

21.  Scena otwarta: bez kurtyny lub z rozsuniętą bądź podniesiona kurtyną.

22. Scena obrotowa: obrotowa tarcza - fragment podłogi scenicznej, ułatwia szybkie zmiany dekoracji, wykorzystywana też w celu uzyskania efektów scenicznych.

23. Scena elżbietańska: wielopoziomowa, składa się z przestronnego podium w kształcie prostokąta lub trapezu, wysuniętego ku widowni oraz przylegającego do niego z tyłu, piętrowego budynku scenicznego z galeryjką, wykorzystywana jako scena górna.

24. Scena pudełkowa / szufladkowa: tworzy zamkniętą przestrzeń ograniczoną bocznymi i górnymi dekoracjami, w tylnym planie prospektem, oddzielona od widowni proscenium, kurtyną i kanałem dla orkiestry.

25.  Scena symultaniczna: charakterystyczna dla teatru średniowiecznego, składająca się z kilku mansjonów (domków) ustawionych na wycinku koła lub prostej, w których akcja dramatu rozgrywała się jednocześnie.

26.  Scena celkowa / terencjuszowska: proscenium było pomostem ustawionym na kołach, a jego zaplecze tworzyło kilka pawiloników - celek, każda celka tworzyła oddzielne miejsce gry.

27.  Kanał dla orkiestry: miejsce znajdujące się pomiędzy widownią a sceną, gdzie znajduje się orkiestra.

28.  Scenariusz: tekst rozpisany na sceny i dialogi, będący podstawą realizacji spektaklu.

29.  Scenarzysta: osoba, zajmująca się pisaniem scenariuszy.

30.  Sceneria: plastyczna oprawa wydarzeń, które rozgrywają się w przedstawieniu teatralnym.

31. Scenograf: osoba, która zajmuje się plastycznym i architektonicznym ukształtowaniem przestrzeni scenicznej widowiska teatralnego, obejmującą dekoracje, kostiumy, rekwizyty, liternictwo. Charakteryzację, uczesanie aktorów.

32.  Scenografia: plastyczne i architektoniczne ukształtowanie przestrzeni scenicznej widowiska teatralnego.

33. Kulisy: element perspektywicznej dekoracji teatralnej: płaskie ścianki dekoracyjne umieszczone symetrycznie po obu stronach sceny, kotary, przepierzenia, przesuwane w rowkach podłogi lub opuszczane z nadscenia, umożliwiające szybką zmianę dekoracji i oświetlenia. Także część teatru za sceną.

34. Kurtyna: ruchoma (przenoszona lub rozsuwana) zasłona, najczęściej z tkaniny, oddzielająca w teatrze sceną pudełkową od widowni, albo zascenia, a także dzieląca scenę na części. Istnieją trzy rodzaje kurtyny: 1) podnoszona (włoska), 2) rozsuwana (niemiecka), 3) rozsuwana i podnoszona jednocześnie (francuska).

35.  Krytyk teatralny: osoba zajmująca się analizowaniem widowisk teatralnych.

36. Maska teatralna: osłona twarzy, mająca kształt i formę twarzy ludzkiej, a także łba zwierzęcego, rośliny lub innej rzeczy. Element charakteryzacji wykorzystywany zwłaszcza w teatrze dell' arte. Maska komiczna, symbolizuje komiczną rolę, atrybut mitologicznej muzy Talii. Maska tragiczna, symbolizuje tragiczna postać, atrybut muzy Melpomene.

37.  Mim: aktor grający w widowisku pantomimicznym lub mimicznym.

38.  Widowisko mimiczne: gra za pomocą mimiki - ruchy mięśni twarzy.

39.  Monolog sceniczny: dłuższa wypowiedź jednego aktora.

40.  Monodram: utwór dramatyczny, w którym występuje tylko jeden monologujący bohater, zwracający swą wypowiedź do publiczności teatralnej.

41. Koturn: obuwie na wysokich podeszwach używane przez aktorów podczas występów na scenie w teatrz antycznym w celu podwyższenia sylwetki.

42. Dekoracja: tło plastyczne sceny teatralnej, zespół elementów architektonicznych, malarskich lub plastycznych, które wyznaczają miejsce akcji inscenizowanego dramatu, czy przedstawienia.

43.  Program / Repertuar: informacja dotycząca wystawianej sztuki.

44. Inscenizacja: przygotowanie i wystawienie na scenie utworu dramatycznego, literackiego, muzycznego, baletowego, odpowiednie opracowanie dzieła, służące wystawieniu go jako sztuki teatralnej.

45.  Fabuła: treść utworu literackiego lub filmowego.

46. Foyer: sala, inne obszerne pomieszczenie lub korytarz w budynku teatralnym, obok sali koncertowej, przeznaczone do tego aby publiczność przebywała tam podczas przerw w spektaklu.

47. Dramat: jeden z trzech (obok liryki i epiki) rodzajów literackich, obejmujący utwory przeznaczone do wystawiania na scenie, które maja charakter fabularny. Dominuje w nich dialog.

48.  Reżyseria: ogół czynności związanych z artystycznym kształtowaniem przedstawienia teatralnego.

49. Lalka: figurka przedstawiająca jednego z bohaterów widowiska w teatrze animacji. Rodzaje lalek: 1) kukiełka: umieszczona na patyku lub długim kiju, 2) pacynka: zbudowana na bazie rękawicy, 3) marionetka: poruszana jest za pomocą krzyża, do przywiązane są sznurki drugim końcem umocowane na rękach i nogach lalki. 4) jawajka: zbudowana na bazie obręczy.

50. Pantomima: widowisko teatralne, w którym zdarzenia przekazywane są przez aktorów wyłącznie za pomocą ruchów ciała, gestów, mimiki.

51.  Premiera: pierwsze przedstawienie utworu, dramatu, widowiska teatralnego.

52.  Prapremiera: pierwsza w świecie lub w danym kraju publiczna prezentacja spektaklu teatralnego.

53. Rekwizyt: przedmiot dekoracji scenicznej, dodatkowy drobiazg potrzebny przy wystawianiu sztuki, związany z jej akcją.

54. Parter: najniższy poziom miejsc dla widzów w sali widowiskowej w teatrze lub publiczność, która zajmuje miejsca na tym poziomie.

55.  Rampa: rząd lamp oświetlających scenę teatralną od przodu.

56.  Sufler: osoba podpowiadająca w teatrze aktorom tekst roli w sposób niewidoczny dla widza (obecnie za kulisami, dawniej w budce suflera).

57. Komedia: gatunek dramatu obejmujący utwory o wesołym i pogodnym nastroju, lekkiej i pogodnej tematyce, charakteryzujące się humorem, dowcipem, wesołością i pomyślnym zakończeniem.

58.  Proscenium: w teatrze nowożytnym: osłonięta część sceny przed kurtyną, wysunięta w kierunku widowni. W starożytnym teatrze greckim: przylegające do budynku scenicznego podium, na którym toczyła się akcja wystawianego dramatu. W starożytnym teatrze rzymskim: miejsca siedzące tuż przed sceną, przeznaczone dla osób uprzywilejowanych.

59.  Zascenie: pomieszczenie znajdujące się za sceną, służące jako skład dekoracji, garderoby itp.

60.  Nadscenie: zespół teatralnych urządzeń technicznych mieszczący się nad sceną.

61. Teatr: gałąź sztuki widowiskowej, polegająca na przedstawianiu scenicznym utworów literackich, obejmująca takie gatunki jak: tragedia, komedia i dramat, balet, pantomima,opera, rewia. Także budynek przystosowany do wystawiania utworów scenicznych.

62. Balet: rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniecwykonywany przez tancerzy według scenariusza, z towarzyszeniem muzyki, na tle odpowiedniej scenografii.

63. Rewia: widowisko rozrywkowe skomponowane z krótkich scenek, skeczów, numerów estradowych, piosenek i tańców.

64. Opera: utwór muzyczny o charakterze dramatycznym, przeznaczony do wystawiania na scenie, składający się z partii wokalnych i instrumentalnych, czasami także mówionych i baletowych.